Zapalenie zatok

Zatoki przynosowe są to małe, puste przestrzenie znajdujące się we wnętrzu czaszki człowieka. Mają one na celu nawilżanie powietrza, którym oddychamy, oraz usuwanie szkodliwych cząstek, takich jak kurz, bakterie i wirusy, zanim wdychane powietrze dotrze do płuc.

Istnieją cztery pary, symetrycznie położonych zatok, których nazwa pochodzi od miejsca ich lokalizacji:

Czołowe – znajdujące się w obrębie kości czołowych, nad oczami;
Szczękowe – będące największymi z zatok. Są one zlokalizowane poniżej oczu, za kośćmi policzkowymi w okolicy szczęk;
Klinowe – znajdują się w kości klinowej, w pobliżu nerwu wzrokowego i przysadki mózgowej po stronie czaszki;
Sitowe – zlokalizowane w kości sitowej, która oddziela jamę nosową od mózgu. Są zbiorem od sześciu do dwunastu małych komórek powietrznych. Ich zapalenie przeważnie przebiega łącznie z zajęciem pozostałych zatok i występuje częściej u dzieci niż u osób dorosłych. Z uwagi na lokalizację kości sitowej, powikłania wynikające z nieprawidłowego leczenia mogą być bardzo groźne.

Zatoki, z wyjątkiem czołowych i klinowych (które rosną w dzieciństwie), występują już u noworodków. Osiągają pełny rozwój w wieku siedmiu – ośmiu lat, a maksymalny rozmiar do okresu dojrzewania. U dorosłych różnią się one znacznie pod względem wielkości i kształtu.

Czym jest zapalenie zatok przynosowych?

Zapalenie zatok to zapalenie lub obrzęk tkanki wyściełającej zatoki. Zdrowe zatoki są wypełnione powietrzem oraz niewielką ilością wydzieliny, która oczyszcza wdychane powietrze z bakterii i innych zanieczyszczeń. Wytwarzany przez nie śluz zwykle wpada do nosa przez małe kanały. Podczas choroby, kanały te są opuchnięte, tym samym blokują normalny przepływ powietrza i drenaż. Gdy wydzielina gromadzi się i zalega w jamie zatoki, powstaje idealne środowisko do hodowli bakterii i wirusów, które następnie mogą prowadzić do infekcji.

Zapalenie zatok zawsze wiąże się z obrzękiem nosa i nagromadzeniem śluzu, jednak w zależności od trwania wyróżnia się postać ostrą (od 10 dni do 4 tygodni) lub przewlekłą (powyżej 12 tygodni). Ostre zapalenie zatok często rozpoczyna się od zakażenia górnych dróg oddechowych, takiego jak przeziębienie, które prowadzi do stanów zapalnych i zatorów w kanałach nosowych i zatokach nosowych. Jeśli choroba utrzymuje się od 4 do 11 tygodni diagnozowana jest jako podostre zapalenie zatok. W przypadku częstych nawrotów (co najmniej 4 epizody w trakcie roku) mamy do czynienia z tzw. nawracającym zapaleniem zatok. Wszystkie z wyżej wymienionych występują zarówno u dzieci, jak i dorosłych.

Jakie są przyczyny zapalenia zatok?

Infekcja może być spowodowana zakażeniem: bakteryjnym, wirusowym lub grzybiczym. Wśród innych przyczyn wymienia się również alergie (w tym katar sienny i astmę) oraz zaburzenia hormonalne i reakcje uboczne przyjmowania niektórych leków. Głównymi czynnikami zwiększającymi prawdopodobieństwo zapalenia zatok u dorosłych są infekcje i palenie papierosów.

Najczęstszą przyczyną choroby są wirusy. U osób dorosłych, powodują one 9 na 10 infekcji zatok [1]. Zwykle ustępują samoistnie – w ciągu pierwszych kilku dni objawy nasilają się, a po mniej więcej piątym dniu następuje poprawa.

W niektórych przypadkach wirusowe zapalenie zatok może rozwinąć się w bakteryjne. Dzieje się tak, gdy drobnoustroje mnożą się w wypełnionych płynem kieszeniach zatok. Zakażenie może rozpocząć się również w wyniku alergii. Zapalenie bakteryjne występuje rzadziej niż infekcje wirusowe, podobnie jak w pierwszym przypadku, może ustępować samoistnie, jednak często wymaga antybiotykoterapii. Z uwagi na podobne objawy, oba typy choroby mogą być trudne do odróżnienia. Oznaki, że infekcja wirusowa wzrosła do infekcji bakteryjnej to zauważalne nasilenie objawów, utrzymywanie się ich dłużej niż 10 dni bez poprawy lub ich chwilowa poprawa, po której następuje pogorszenie. W przeciwieństwie do odmiany wirusowej, postać bakteryjna nie jest zakaźna. W bakteryjnym zapaleniu zatok najczęściej dominującymi organizmami są Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis, Staphylococcus aureus i viridans streptococci.

Zapalenie zatok może być wywołane również przez grzyby, wśród których najczęściej wymienia się: Candidę, Alternarię, Cladosporium, Aspergillus, Penicillium i Fusarium. Rozwojowi grzybiczego zapalenia zatok sprzyja ich przewlekły stan zapalny. W grupie ryzyka znajdują się osoby z osłabionym układem odpornościowym, w tym chorzy na cukrzycę, nowotwory, po przeszczepie narządów oraz osoby zakażone wirusem HIV. Ten rodzaj infekcji może również rozwinąć się u pacjentów, którzy przeszli ekstrakcje zęba lub leczenie kanałowe. W miarę jak grzyb rośnie, powoduje bardziej poważne symptomy, ponieważ wpływa na pobliskie struktury. U osób o obniżonej odporności grzybica zatok może być bardzo groźna, w skrajnych przypadkach może zagrażać życiu, dlatego też zawsze wymaga konsultacji i terapii lekarskiej.

Przewlekłe zapalenie zatok

Przewlekłe zapalenie zatok może rozwinąć się po powtarzających się zakażeniach górnych dróg oddechowych. Jednak związek między tymi zakażeniami a trwającym zapaleniem zatok nie jest jasny – a wirus może nie być przyczyną tego chronicznego problemu. Częściej, przewlekłe zakażenie zatok jest spowodowane stanem zapalnym, który może być wywołany przez alergie lub podrażnienie ze strony powietrza. Jakakolwiek alergia, która powoduje stany zapalne lub przekrwienie, może prowadzić do zapalenia zatok. Uczulenia wywołane przez alergeny występujące przez cały rok (roztocza, łupież zwierząt, pleśnie, karaluchy) mogą być szczególnie problematyczne.

Nieprawidłowości strukturalne mogą również przyczyniać się do przewlekłego zapalenia zatok. Powiększone małżowin, krzywa przegroda nosowa, powiększone migdałki i polipy nosa mogą hamować prawidłową wentylację i przepływ powietrza.

Objawy przewlekłego i ostrego zapalenia zatok

Przewlekłe i ostre zapalenie zatok mają podobne objawy, które mogą obejmować:

zielony lub żółty wypływ z nosa;
zatkanie nosa;
ból zatok lub ucisk w policzkach, czole i nosie lub między oczami;
bóle głowy;
wysoką temperaturę – rzadko jest objawem przewlekłego zapalenia zatok;
kaszel (nasilający się w nocy);
ból zęba;
osłabiony zmysł węchu i smaku;
zmęczenie;
nieświeży oddech.

U niemowląt i małych dzieci głównymi objawami są niedrożność i wyciek ropnej wydzieliny z nosa oraz uporczywy kaszel. Ponadto, mogą one być rozdrażnione, oddychać przez usta i mieć problemy z łaknieniem. Ich mowa może również wydawać się nosowa.

Zdecydowana większość przypadków zapalenia zatok spowodowana jest wirusem i mija samoistnie w ciągu 7-10 dni. Kiedy objawy trwają dłużej lub nasilają się, wymagają pomocy lekarskiej.

Warto zaznaczyć iż pojęcie przewlekłe zapalenie zatok przynosowych wydaje się nie przystawać do naszej aktualnej wiedzy. Właściwszym pojęciem byłoby przewlekłe zapalenia zatok przynosowych gdyż jest to de facto wiele chorób o podobnym przebiegu a różnych przyczynach.

Źródło : [1] Centrum Kontroli i Zapobiegania Chorobom, https://www.cdc.gov