Ciało nurka, włącznie z uszami, jest pod wpływem wysokiego ciśnienia podwodnego. Dlatego też zaburzenia uszu u osób nurkujących są często spowodowane zmianami ciśnienia w otaczającym środowisku – są to tak zwane barotraumy. Wyraz, pochodzący z greki, dosłownie oznacza uraz (trauma) na skutek ciśnienia (baro). Chociaż podczas nurkowania możliwe są liczne rodzaje wspomnianych traum, jak na przykład płuc czy zatok, najczęściej dotykają one uszu. Występują one przeważnie podczas zanurzania, gdy nurek nie może prawidłowo wyrównać ciśnienia w uszach z otaczającym ciśnieniem w wodzie, z powodu: nieskutecznych technik wyrównywania ciśnienia, zatorów, spowodowanych przeziębieniem, infekcją bądź dolegliwościami alergicznymi. Problem może wystąpić na dowolnej głębokości, nawet przy bardzo płytkim zanurzeniu. Dolegliwość znana jest również osobom latającym samolotami, spowodowana jest wówczas gwałtowną zmianą ciśnienia powietrza. Stąd nurkowie doświadczający tego stanu nie powinni latać aż do momentu całkowitego wyleczenia. Prawdopodobieństwo wystąpienia barotraumy zwiększa każdy problem, który może blokować trąbkę Eustachiusza, będącą przewodem łączącym ucho środkowe z gardłem i mającej za zadanie wyrównywanie ciśnienia po obu stronach błony bębenkowej. Niemowlęta i małe dzieci są bardziej narażone na omawiany uraz. Ich trąbka Eustachiusza jest krótsza i ma bardziej poziomy przebieg, niż u dorosłych, co sprzyja jej zablokowaniu.
Barotrauma ucha środkowego
Każda z części ucha może ulec uszkodzeniu podczas nurkowania, jednak najczęstszym urazem jest barotrauma ucha środkowego. Wśród 100 badanych nurków u 40% stwierdzono tę dolegliwość. Nie była ona skorelowana z wiekiem, płcią, doświadczeniem, historią otolaryngologiczną lub przyjmowanymi lekami [1].
Nowi nurkowie są szczególnie podatni, ponieważ wciąż doskonalą swoje techniki wyrównywania i prawdopodobnie wykonują tę czynność zbyt mocno lub zbyt słabo, co prowadzi do nadmiernego lub niedostatecznego ciśnienia w uchu środkowym. Podczas schodzenia, trąbka Eustachiusza, która jest normalnie zamknięta, może się nie otworzyć, jeśli nurek nie podejmuje skutecznych prób wyrównywania ciśnienia lub występują zmiany zapalne lub alergiczne czy też katar. Niedrożność trąbki Eustachiusza może wywołać podciśnienie w uchu środkowym, co dodatkowo ją zamyka i może spowodować przesiąkanie płynu tkankowego i krwi do przestrzeni ucha środkowego. Wszystkie te czynniki mogą sprawić, że późniejsze próby wyrównywania ciśnień będą trudniejsze.
Objawami barotraumy ucha środkowego są odczucia „pełności wody w uszach”, których nie można złagodzić, gdyż są one spowodowane gromadzeniem się krwi i płynów ustrojowych w uchu środkowym, a nie przez wodę w uchu zewnętrznym. Wśród innych dolegliwości wymienia się: stłumiony słuch, delikatny szum w uszach i łagodne do umiarkowanych zawroty głowy. Objawy zwykle rozwijają się natychmiast po nurkowaniu; chociaż czasami mogą wystąpić po 24 godzinach. Jeśli nurek nie zaprzestanie schodzenia bez wyrównania, próżnia w jego uchu środkowym, może ostatecznie doprowadzić do pęknięcia błony bębenkowej (tzw. perforacja). Nurkowie, tuż przed uszkodzeniem błony bębenkowej, zgłaszają narastający ból, który ustępuje dopiero po perforacji. Po czym następuje gwałtowny chłód, spowodowany wpływającą wodą do ucha środkowego, a także utrata orientacji przestrzennej.
Nurek, który doświadcza wyżej opisanych objawów, w celu postawienia diagnozy, powinien niezwłocznie udać się do otolaryngologa lub lekarza mającego specjalizację medycyny nurkowej. Leczenie różni się w zależności od nasilenia urazu. W bardzo łagodnych, lekarze zalecają leki zmniejszające przekrwienie, aby pomóc oczyścić trąbkę Eustachiusza i płyny zgromadzone w uchu środkowym. Miejscowe krople są niewskazane, zwłaszcza jeśli doszło do perforacji błony bębenkowej. Zawierają one alkohol, który w przypadku przerwania błony bębenkowej, przedostanie się do ucha środkowego, co zwiększy ból. Chociaż błona bębenkowa ma dużą zdolność do regeneracji i samowyleczenia, konieczna jest wizyta u lekarza. Samodzielne próby kuracji w warunkach domowych, mogą pogorszyć jej stan.
Barotrauma ucha wewnętrznego
Urazem znacznie poważniejszym od wyżej opisywanego jest barotrauma ucha wewnętrznego. Przyczyną jest wystąpienie dużej różnicy ciśnień pomiędzy uchem wewnętrznym i środkowym lub szybka zmiana ciśnienia w bardzo krótkim czasie. Do urazu może również dojść podczas wyrównywania ciśnienia przy pomocy próby Valsavy, która polega na wdmuchiwaniu powietrza przy zaciśniętych nozdrzach i zamkniętych ustach. Ta prosta i popularna metoda, może być potencjalnie niebezpieczna. Jeśli jest wykonywana zbyt mocno i zbyt długo, może doprowadzić do rozerwania okienka okrągłego (membrana oddzielająca ucho wewnętrzne od ucha środkowego). Co może mieć poważne konsekwencje, jak na przykład stały ubytek słuchu lub głuchota.
Objawy tego rodzaju barotraumy obejmują: nagłe zawroty głowy, zaburzenia równowagi, oczopląs, nudności (które przeważnie nie prowadzą do wymiotów), dzwonienie, brzęczenie lub szum w uchu i utratę słuchu, która może wystąpić natychmiast lub z lekkim opóźnieniem.
Wewnętrzne barotraumy ucha należą do najpoważniejszych, jakich może doświadczyć nurek. Wymagają natychmiastowej pomocy lekarskiej, zarówno w przypadku leczenia, jak i diagnozy, i często mogą być mylone z chorobą dekompresyjną ucha wewnętrznego (bardzo silne zaburzenia równowagi i objawy neurologiczne). W obydwu przypadkach stosuje się inne leczenie laryngologiczne. Barotraumy ucha wewnętrznego wymagają odpoczynku w łóżku, bez wysiłku i hałasu. Jeśli słyszalność się nie poprawia, konieczny może być zabieg chirurgiczny. Powyższa dolegliwość może okazać się przeciwwskazaniem do nurkowania w przyszłości.
Barotrauma ucha zewnętrznego
Najrzadsze, zewnętrzne barotraumy ucha występują, gdy sam kanał uszny jest zablokowany, prawdopodobnie przez ciasno przylegający kaptur pianki, ciało obce, zatyczki w uszach lub woskowinę. Powstająca przestrzeń powietrzna pomiędzy błoną bębenkową, a wyżej wymienionym ciałem obcym, tworzy kieszeń powietrzną, która zmienia się w próżnię, gdy wzrasta ciśnienie otoczenia. Może to spowodować powierzchowne pęknięcie naczyń krwionośnych w przewodzie słuchowym lub, bardziej poważnie, uszkodzenie lub perforację samej błony bębenkowej. Typowymi objawami tego rodzaju barotraumy są krwawienie i wyciekanie płynów z ucha, ból ucha, możliwe jest również pogorszenie słuchu. Przy podejrzeniu tego rodzaju barotraumy, nie powinno się stosować kropli do uszu.
O ile barotrauma ucha zewnętrznego nie spowodowała barotraumy ucha środkowego, pęknięte naczynia krwionośne lub uszkodzona skóra ucha zewnętrznego, leczą się samoistnie. Aby zapobiec nawrotom, nurek powinien unikać stosowania obcisłych kapturów i zatyczek do uszu i upewnić się, że jego uszy zewnętrzne są wolne od wosku i innych blokad.
Jakakolwiek podejrzewana barotrauma wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej i powstrzymania się od nurkowania. Urazy ucha z natury nie stanowią zagrożenia dla życia, ale nudności, wymioty, a zwłaszcza zawroty głowy podczas zanurzenia mogą być bardzo niebezpieczne. Zaprzestanie nurkowania, gdy tylko pojawią się objawy oraz konsultacja lekarska, pozwolą uniknąć coraz poważniejszych obrażeń i przedłużonego czasu regeneracji.
Przeczytaj także więcej o tym, czym jest zespół Sjögrena i jak można go leczyć.